Giữa nhịp sống hiện đại ngày nay, nhiều nghề thủ công truyền thông tại phố cổ Hà Nội dần bị mai một. Nhưng ở phố Tô Tịch, Hàng Quạt (Hà Nội)..., có một nghề truyền thống vẫn đang được giữ gìn là nghề khắc và bán con dấu gỗ.
Nằm nép mình bên ngôi đình cổ đầu phố, cửa hàng khắc dấu gỗ số 6 Hàng Quạt của gia đình ông Phạm Ngọc Toàn chỉ khoảng 15m2. Trong đó bày đủ loại khuôn gỗ, con dấu và mấy chiếc ghế nhựa cho khách tới ghé mua. Những bức tường quanh cửa hàng của ông đều treo kín sản phẩm của gia đình ông, nào là khuôn bánh, nào là dấu gỗ, và cả những tờ giấy được đóng các loại dấu. Nó toát lên một vẻ cũ kỹ "rất Hà Nội". Trước cửa, người nghệ nhân đang gò lưng tẩn mẩn với công việc khắc con dấu của mình.
Chỉ với một vài con dao khắc và mẫu gỗ nhỏ xíu trong tay, cùng đôi bàn tay uyển chuyển của người thợ lành nghề, một tác phẩm nghệ thuật xinh xắn được hoàn thành. Có thể là những hình ảnh về Hà Nội như Tháp Rùa, Ô Quan Chưởng, hình ảnh những cô gái trong bộ áo dài, hay những bông hoa sen… Cũng có thể là những hình ảnh, chữ viết theo yêu cầu của khách.
Khắc gỗ vốn là nghề gia truyền của gia đình ông Toàn. Ông học nghề từ cha. Cha ông lại học nghề từ ông nội. Gia đình ông vốn làm nhiều thứ, cả khắc dấu lẫn làm khuôn bánh trung thu. Lớn lên, ông học đại học rồi theo nghề giáo. Từng nhiều năm gắn bó với phấn trắng, bảng đen, nhưng đến đầu những năm 1990, khi đó lương nhà giáo thấp quá, không lo nổi cho cuộc sống gia đình, cho nên ông đã trở về với nghề gia truyền.
Vốn thạo nghề từ nhỏ, nay "nhất tâm" gắn bó với nghề, cho nên ông thoả sức với những sáng tạo cùng con dấu. Nhìn cách ông làm việc, người ta khó mà không "mê" được. Con dao khắc nhỏ xíu trong tay ông "đi" những đường rất ngọt. Những mẩu gỗ bong ra, để lại những họa tiết, những hình bé xíu. Cả một "bức tranh" được trình bày vỏn vẹn trên vài cm2. Ở tuổi 70, đôi bàn tay ông vẫn thoăn thoắt khoét những mẩu gỗ nhỏ. Ðôi khi, cảm giác như ông "nhìn" bằng chính đôi tay của mình thay cho đôi mắt.
Theo ông Toàn, hình càng khó, càng chi tiết lại càng cần sự tập trung cao độ của người thợ bởi chỉ cần xao nhãng một chút, nóng vội một chút sẽ khiến sản phẩm bị hỏng. Bên cạnh đó, bởi nhu cầu của thị hiếu, mỗi ngày ông cũng thực hiện rất nhiều sản phẩm nhỏ xinh với các hình họa hiện đại phù hợp với giới trẻ.
Có những quãng thời gian, khi kinh tế khó khăn tưởng chừng nghề khắc dấu cũng đã biến mất, nhưng như câu chuyện của ông Toàn, chính những sáng tạo đã giữ nghề xưa ở lại. Những con dấu gỗ thường được làm bằng gỗ thừng mực, vừa mềm để dễ tạo hình những đường nét nhỏ, lại vừa có độ dai để bảo đảm độ bền. Sau đó, người thợ tạo "phôi", tức hình dáng cơ bản của con dấu. Khó nhất là công đoạn cuối cùng - khắc dấu. Với những mẫu phổ thông, người thợ chỉ cần ít phút có thể cho ra thành phẩm. Nhưng những mẫu phức tạp, nhất là chân dung người, thì người thợ mất nhiều thời gian. Nếu để "biết khắc" thì chỉ mất vài tháng. Nhưng nếu để lành nghề, khắc được những hoạ tiết khó, khắc chân dung có hồn thì một người có hoa tay muốn lành nghề cũng phải mất đôi, ba năm mới điều chỉnh bàn tay cho ra những con dấu như ý được.
Comments